Zchowania agresywne u dzieci i sposoby radzenia sobie z nimi.
Agresja występuje wszędzie: w potocznej mowie, w domach rodzinnych, w szkołach a także już w przedszkolach. Agresja jest najczęściej sposobem rozwiązywania konfliktów. Natomiast wzorce zachowań agresywnych szeroko emituje telewizja. Zachowania agresywne mogą mieć charakter agresji słownej – kłótnie, wyzwiska, lub fizycznej – bójki, niszczenie wytworów materialnych. Są one skierowane przeciw komuś lub czemuś, ich celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej, psychicznej lub moralnej. Coraz częściej agresorami są dzieci, dlatego spróbujemy poznać przyczyny agresji i szukać sposobów radzenia sobie z nią. W publikacjach pedagogicznych stwierdzono związek między brakiem zaspokojenia potrzeb dziecka i brakiem zaangażowania w jego sprawy, a w późniejszym terminie tendencjami do agresji i wrogości wobec innych ludzi. Jeżeli nie występuje u dziecka zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, wywołuje to u niego frustrację i w konsekwencji prowadzi do agresji, która rozładowuje nagromadzone napięcie. Rodzice mają tu ogromną rolę do spełnienia, muszą mocno angażować się w sprawy dzieci, w ich małe i duże problemy, okazywać im dużo ciepła, zrozumienia, zaufania. Poświęcać im moc uwagi, pomagać w zorganizowaniu czasu wolnego. Poza tym, należy tu również zwrócić uwagę na pewien popełniany przez rodziców błąd – zbyt wysokie wymagania wobec dziecka, które wywołują u niego złość, gdyż dziecko nieodnoszące sukcesów przestaje wierzyć w siebie, traci poczucie własnej wartości. Dziecko,,niestające na wysokości zadania”, często chce zwrócić na siebie uwagę zachowaniami agresywnymi. Inną przyczyną takich zachowań jest również brak reakcji dorosłych, ustalenia reguł i zasad, brak kary i konsekwencji. Dziecko nie wie, że robi źle i uznaje zachowania agresywne za właściwe. Poziom agresji dzieci zwiększa rodzic,,,któremu nie wolno się sprzeciwiać” -,,Agresja rodzi agresję”. Nie należy również przesadzać w drugą stronę, tzn. nadmiernie stosować metodę nagradzania, spełniania zachcianek dziecka, brak wymagań. Dziecko od najmłodszych lat konsekwentnie musi uczyć się obowiązujących norm. Kolejną przyczyną jest wpływ rówieśników, naśladownictwo. Dzieci chcą być takie jak ich ,,przebojowy kolega”, który wcale nie musi dawać pozytywnego przykładu zachowania. Duży wpływ na dziecko mają także środki masowego przekazu. Telewizja, filmy, gry komputerowe często przepełnione są scenami przemocy. Pod wpływem częstego oglądania takich scen dzieci nabierają przekonania o ich normalności, występuje wtedy zjawisko znieczulenia. Ze zjawiskiem agresji mamy do czynienia we współczesnym środowisku przedszkolnym i szkolnym. Często niepowodzenia zaburzają poczucie własnej wartości, co osłabia motywację do podejmowania wysiłku. Dzieci doświadczające niepowodzeń mają skłonności do reagowania gniewem i agresją. Oświata podejmuje próby przeciwdziałania agresji. Nauczyciele mają ogromnie odpowiedzialną rolę – pokazania dzieciom sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami. Próbują wzmacniać u dzieci poczucie własnej wartości. Należy pamiętać, że każde dziecko, aby prawidłowo egzystowało nawiązuje kontakty towarzyskie, egzystuje w jakiejś grupie. Do rodziców natomiast należy kontrola grupy, w której dziecko przebywa, aby taka grupa wpływała na dziecko pozytywnie a nie destrukcyjnie, patologicznie. Rodzice również nie powinni ograniczać samodzielności dziecka, wyręczając je, ponieważ dziecko mało samodzielne ucieknie w agresję. A co najważniejsze – my dorośli musimy dać przykład pozytywnego dorosłego, który jest wyzbyty negatywnych zachowań, tj. picie, kłamstwa, wyzwiska, niekonsekwencja, stres, niezadowolenie. Należy również pamiętać, że wychowując dziecko, trzeba przede wszystkim skupić się na rozsądnym okazywaniu miłości, przytulenia, wsparcia, pozytywnych sygnałów wysyłanych do wychowanka oraz postawy ,,jestem obok, gdy będziesz mnie potrzebował”. Wincenty Okoń, autor ,,Słownika pedagogicznego” definiuje agresję jako ,,Działanie skierowane przeciwko ludziom, lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew”. Rozwiązywanie problemu przemocy nie może ograniczać się tylko do wymierzania kar agresorom. Oświata ma wiele możliwości by zapobiegać antyspołecznym formom zachowań dzieci w placówkach. Wymaga to od nauczycieli zidentyfikowania działań wychowawczych kontroli wewnętrznej oraz rozstrzygania sporów i konfliktów bez użycia siły. Prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań agresywnych, jak również wszelkich zachowań problemowych, jest szczególnie wysokie u dzieci wzrastających w rodzinach głęboko dysfunkcyjnych. Akty agresji są przejawem poczucia osamotnienia, bezradności i desperacji. Pozwalają rozładować napięcie i wymuszają zainteresowanie otoczenia. Dzieci nie rodzą się agresywne – one obserwują i kopiują zachowania osób w swoim otoczeniu. Agresywne zachowania są, więc wyuczone. Do grupy czynników przesądzających o agresji dzieci należy zaliczyć usposobienie dziecka. Większe prawdopodobieństwo istnieje, że agresja rozwinie się u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się również superaktywne dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają, błyskawicznie reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Rolą wychowawców powinno być uczenie dzieci panowania nad agresywnymi impulsami oraz wyposażenie ich w umiejętności nawiązywania i utrzymywania zadowalających kontaktów z innymi ludźmi. Bardzo pomocne są w tym zabawy i ćwiczenia interakcyjne, które ułatwiają dzieciom zdobywanie doświadczeń. Dzieci mogą włączyć do sytuacji w zabawie swoje potrzeby i uczucia, działać aktywnie i wg własnego uznania. Zabawom takim można przypisać szczegółowe cele nauczania: ? dostrzeganie i wyrażanie agresywnych uczuć, ? lepsze zrozumienie siebie samego i innych ludzi, ? opanowanie agresji i wściekłości, ? budowanie poczucia wartości samego siebie, ? nawiązywanie nieagresywnych kontaktów, ? pokojowe rozwiązywanie konfliktów. Jako wychowawca przedszkolny, wiem, że już z 3 – letnimi maluchami należy rozmawiać o ich agresywnym zachowaniu, a od 4 lat należy ćwiczyć sposoby rozwiązywania konfliktów. Trzeba tłumaczyć niezależnie od tego co się wydarzy, że krzyk i panika nie pomagają, należy działać spokojnie i opanowanie. To nie jest łatwe, ale trzeba wielokrotnie próbować. Karanie i krzyczenie na dziecko, które coś innemu dziecku zniszczyło lub zrobiło niestety nie będzie skuteczne. O wiele korzystniejsze jest przerwanie zabawy dziecka, które zachowuje się niebezpiecznie. Małym łobuziakom należy pomagać, a nie potępiać ich. Cel ten jest realizowany przez dobre słowo i przykład. Poprzez konsekwentne, zawsze odpowiednie reakcje na złe zachowanie dziecko musi nauczyć się, że nie może, wręcz nie ma prawa wyrządzać krzywdy innym, a także niczego im zabierać bez zgody lub niszczyć. Zaniechanie lub niekonsekwentne eliminowanie agresywnych zachowań u 3, 4 – latków, tłumacząc, że dziecko jest małe i jeszcze się nauczy będzie skutkowało utrwaleniem nieodpowiednich zachowań i poważnymi trudnościami w grupie dzieci starszych, które coraz więcej czasu poświęcają na wspólną zabawę i wykonywanie zadań grupowych. Agresywne dziecko będzie przez grupę odpychane a dzieci będą unikały z nim zabawy, co wzbudzi u dziecka dodatkowy stres i takie zachowania tylko wzmocni. Dzieci agresywne myślą inaczej niż nieagresywne. Ten fakt ujawnia się około 5, 6 roku życia. Okazuje się, że dzieci agresywne mają braki w przetwarzaniu informacji społecznych, co oznacza, iż obcy jest im język znaków społecznych. Informacje ze środowiska, które są neutralne dla większości, one odczytują jak atak na siebie. Dzieci nieagresywne mają hamulce wewnętrzne, tj. potrafią zatrzymać się i pomyśleć za nim coś zrobią, natomiast dziecko agresywne działa impulsywnie. Poza tym dziecko agresywne nie jest w stanie przewidzieć skutków swojego zachowania. Dzieci te, mają dużą potrzebę usprawiedliwiania przemocy i używania siły. Jedną z propozycji zapobiegania takim złym zachowaniom, jest np. w grupie przedszkolaków organizowanie zajęć psychoedukacyjnych, mających na celu naukę zachowań alternatywnych wobec agresji. Psychoedukacja, to forma oddziaływania mająca na celu zmianę postaw i zachowań. Inną z metod jest relaksacja. Wnioski: ? ogromnie ważna jest mądra miłość rodzicielska w rozumieniu i zaspokajaniu potrzeb dziecka. Akceptacja i poszanowanie praw dziecka w znacznym stopniu niwelują pojawiające się negatywne zachowania, ? nadmierna swoboda, podobnie jak i nadmierna kontrola mogą wyzwalać u dziecka niepożądane formy zachowania, ? wyróżnianie jednego dziecka w rodzinie, a także nadmierne przekonanie o zawsze nienagannym zachowaniu swoich dzieci powoduje ich zadufanie i chęć wykorzystania tej uprzywilejowanej pozycji w kręgu kolegów, ? w systemie wzmocnień pozytywnych powinny decydować nagrody stosowane w miarę często, ale też nie za każde zachowanie. Kara fizyczna rodzi agresję, ? należy uświadamiać rodzicom potrzebę bliskiego kontaktu z dzieckiem. Obydwoje są dla dziecka jednakowo ważni i potrzebni. ? dzieci przejawiające agresję powinny być kontrolowane i otoczone szczególną opieką przez rodziców i wychowawców. Sygnały dotyczące niewłaściwych zachowań dzieci są ostatnio bardzo nagłaśniane. W postępowaniu pedagogicznym zarówno nauczycieli, wychowawców jak i rodziców, ważne jest, aby nauczyć dziecko panowania nad emocjami, agresywnymi impulsami oraz zawierać zadowalające kontakty z rówieśnikami i innymi ludźmi.
mgr Agnieszka Piątek
nauczycielka
wychowania przedszkolnego
w PM nr 86 w Łodzi.
Bibliografia:
1. Elliot J., Place M.,,Dzieci i młodzież w kłopocie. Poradnik nie tylko dla psychologów”. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2000. 2. W. Okoń,,Słownik pedagogiczny”, PWN Warszawa 1984. Wyd. III. 3. Gordon T.,,Wychowanie bez porażek”. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1994. 4. Mc Ginnis E.,Goldstein A.P.(2003).,,Kształtowanie umiejętności społecznych małego dziecka“. Wyd. Instytut Amity, Warszawa.
|