|
ROLA RODZINY I PRZEDSZKOLA W KSZTAŁTOWANIU WYOBRAŻEŃ I NASTAWIEŃ PRZYSZŁEGO UCZNIA DO SZKOŁY
W literaturze pedagogicznej ważną pozycję zajmują różne opracowania dotyczące problemu gotowości szkolnej i startu szkolnego. Rzadziej natomiast dostrzega się zainteresowania światem wewnętrznym przyszłego ucznia, czyli tym, czego dziecko oczekuje od szkoły, jakie nadzieje i obawy pojawiają się na krótko przed podjęciem nowych obowiązków w jego myślach i uczuciach.
Traktując dziecko jako autonomiczną, aktywną i zdolną do twórczego działania jednostkę przypisuje się mu odmienność poznawczą w tworzeniu obrazu świata. Świat dziecięcych wyobrażeń, powstający w sposób spontaniczny, często bywa niepełny i nieadekwatny wobec otaczającej je rzeczywistości. Dziecko zbliżające się do wieku szkolnego posiada wiele wiadomości i wyobrażeń o otaczającym świecie, wśród których obraz szkoły zajmuje miejsce szczególne.
Wyjaśniając znaczenie określenia „wyobrażenie” można powiedzieć, że jest to „wywołany w świadomości obraz przedmiotu, który aktualnie nie oddziałuje na narządy zmysłowe człowieka, lecz jest wytworem uprzednio nabytych spostrzeżeń lub fantazji. Mając zatem na względzie wyobrażenia przyszłego ucznia dotyczące szkoły – chodzi o umysłowy obraz tejże instytucji, która jest obca doświadczeniu dziecka przedszkolnego.
Na obraz szkoły w wyobrażeniach dziecka mającego podjąć obowiązek szkolny silny wpływ wywierają wcześniejsze nastawienia. Są one przeważnie kształtowane pod wpływem dodatnich lub ujemnych mniemań wytworzonych przez opinie osób z jego najbliższego środowiska. Nastawiać – to „usposabiać kogoś w określony sposób, wzbudzać w nim określone uczucia, emocje w stosunku do kogoś, czegoś”. W tym przypadku chodzi o świadome lub nieświadome nastawianie dziecka do szkoły, czyli o wyrabianie określonego stosunku uczuciowego do tej instytucji. Od charakteru tych nastawień, ich treści w dużej mierze zależy, czy obraz szkoły jest pogodny, czy ponury, czy dziecko z niecierpliwością czeka na pierwszy dzwonek, czy też odczuwa przed nim lęk.
Obraz szkoły i nastawienia wobec niej mają istotne znaczenie dla jakości startu szkolnego dziecka, dla dalszego powodzenia lub niepowodzenia w nauce, często warunkują sukces lub porażkę życiowej edukacji.
Przekroczenie progu szkoły stawia dziecko przed koniecznością rozwiązywania nowych zadań w nowej sytuacji – sytuacji szkolnej, co zapewne można ująć jako sytuację trudną. Pomyślne rozwiązanie trudności związanych ze zmianą środowiska, trybu życia, zależy w dużym stopniu od sposobu widzenia przez dziecko szkoły, przedmiotów i zjawisk z nią związanych.
Najczęściej jest tak, że przed rozpoczęciem nauki w klasie pierwszej dzieci posiadają już pewną wiedzę na temat szkoły i obowiązków ucznia. Mają też określony stosunek do czekających je zadań oraz wyobrażenia na temat tego, z czym się w szkole mogą spotkać, co tam będą robić, a także dlaczego powinny do szkoły uczęszczać. Orientacja ta i postawy kształtują się przede wszystkim pod wpływem oddziaływań rodziców i przedszkola, a niekiedy również przy udziale starszego rodzeństwa oraz kolegów. Wiedza na temat szkoły i stosunek do tej instytucji mają duże znaczenie w procesie przystosowywania się dzieci do nowych warunków i zadań.
Większość dzieci kończących edukację przedszkolną chce iść do szkoły. O pragnieniu zostania uczniem decyduje wiele czynników. Przede wszystkim przekonanie, że przekroczony zostanie pewien próg życia, a wiec będzie się już starszym, a nie przedszkolakiem. Świadomość tego awansu zaspokaja dziecięcą potrzebę wzrostu, rozwoju, osiągnięć. Przez 7- latka sam fakt wejścia w szeregi uczniów jest bowiem traktowany jako sukces. Także przekonanie, że wszystkie dzieci w tym wieku rozpoczynają naukę, też ma duże znaczenie. Wiąże się ono z potrzebą afiliacji, przynależności do grupy społecznej, jak również z potrzebą upodobnienia się do niej, bycia takim jak wszyscy, zachowywania się tak jak otoczenie. Entuzjastyczne nastawienie dziecka do szkoły może też być wywołane przez zainteresowanie rodziców tym ważnym wydarzeniem, jakim jest pójście ich potomka do szkoły. Jeśli okazują oni zadowolenie i są podekscytowani tym faktem, ich dziecko również będzie odczuwać radość i podniecenie. Wreszcie pociągający dla przyszłego ucznia jest sam start szkolny. Zaspokaja on bowiem potrzebę poznawczą, na którą składa się nie tylko chęć zdobywania wiedzy, lecz także pragnienie doznawania nowych wrażeń.
Pragnienie pójścia do szkoły nie zawsze jest zjawiskiem powszechnym, niczym nie zakłóconym. Nieraz mogą wystąpić elementy negatywne. Wiążą się one z nastawieniami lękowymi. Niektóre dzieci nie przekroczywszy jeszcze progu szkoły, już się jej boją, już martwią się, że sobie nie poradzą z nauką, że będą otrzymywać złe oceny, że nie zdobędą aprobaty rówieśników.
Gama uczuć składających się na stosunek dziecka do oczekujących je obowiązków szkolnych jest bogata i bardzo rozmaita. Oprócz występujących lęków i obaw, które dotyczą najczęściej nieznanego środowiska szkolnego i zwiększonych wymagań – dziecko odczuwa zarazem potrzebę nowych doznań i wrażeń. Te przeciwstawne dwa nastawienia koegzystują w psychice większości dzieci. Pragną one czegoś nowego, nieznanego, innego niż dotychczas, a jednocześnie obawiają się, jak to będzie i czy dadzą sobie radę. Jeśli nastawienie lękowe nie jest nadmierne, wówczas ma wartość pozytywną: zwiększa czujność, mobilizuje do wysiłku, umożliwia pokonanie ewentualnych trudności. W przypadku nastawienia lękowego o dużym natężeniu – dochodzi do silnego napięcia psychicznego, co utrudnia koncentrację na wykonaniu zadania oraz powoduje dezorganizację działania.
Lęk dzieci przed szkołą w przeważającej większości przypadków jest wytworzony bardziej lub mniej świadomie przez dom rodzinny. W środowisku tym dość często przedstawia się perspektywy szkolnego życia i czyni się to bardzo różnie. Niektórzy rodzice straszą dziecko, że nie poradzi ono sobie w szkole, bo jest np. za mało samodzielne, za bardzo powolne itp., inni wyrażają swoje współczucie, że jak pójdzie do szkoły, to nie będzie już miało czasu na zabawę, bo trzeba będzie się uczyć, a jeszcze inni wymuszają presję na przyszłym uczniu mówiąc, że nie może przynieść im wstydu i musi mieć tylko najlepsze oceny.
Rozsądni rodzice powinni wiedzieć, że nie wolno demonizować i straszyć swojego dziecka szkołą, jak też bagatelizować tego ważnego momentu w jego życiu. Stwierdzenia: „jak pójdziesz do szkoły, to tam cię nauczą porządku i dyscypliny”, albo: „co tam szkoła, to nic trudnego, na pewno będziesz najlepszym uczniem” – są niedopuszczalne. Tego typu uwagi miewają bowiem jak najgorsze skutki w kształtowaniu stosunku przyszłego ucznia do bliskiej przyszłości, budząc w nim niechęć, obawę i wewnętrzny sprzeciw, które często od pierwszych miesięcy nauki decydują o jego negatywnym samopoczuciu w szkole.
Te pochopne wypowiedzi, negatywnie usposabiające dziecko do szkoły występują w wielu rodzinach. Przeważnie wypływają od tych rodziców, którzy sami mają niezbyt miłe wspomnienia z lat szkolnych. Często przekazują je dziecku nie myśląc o tym, że wywrą wpływ na jego nastawienia. Bywa jednak tak, że uwagi dorosłych wyrażane są w pełni świadomie, a intencje takich wypowiedzi są wówczas bardzo różne. Czasem chodzi o autentyczny żal, współczucie dziecku, które będzie niebawem musiało uczyć się przez tyle lat. Czasem chodzi o to, by skłonić je do większego posłuszeństwa i przygotować do konieczności podporządkowania, które obowiązuje w szkole, a czasem – by podnieść w jego oczach wartość domu, w którym jest tak dobrze.
Dorośli świadomi tego, iż nastawienia dziecka do szkoły, jego motywacja pracy szkolnej to ważny czynnik decydujący o osiągnięciu powodzenia - winni zrobić wszystko, by rozpoczęcie nauki szkolnej było dla przyszłego ucznia okresem oczekiwanym. Muszą zatem rozbudzać u niego zaciekawienie tym ważnym momentem i poczucie awansu. Osiągną to jedynie wtedy, gdy konsekwentnie od wczesnych lat przedszkolnych będą kształtować odpowiednią postawę dziecka, utwierdzając je w przekonaniu, że wstąpienie do szkoły jest dowodem uznania samodzielności, zaradności i umiejętności wykazywanych w okresie przedszkolnym.
Należy rozmawiać z dzieckiem o jego oczekiwaniach i niepokojach, sukcesywnie przybliżać mu życie szkolne, uświadamiać zmiany, które nastąpią w momencie rozpoczęcia nauki. Rozmowy o szkole winny być prowadzone w taki sposób, by pobudzać naturalną ciekawość dziecka, jego zainteresowania tym, co je czeka, a także podtrzymywać przekonanie, że nauczy się tam wielu nowych rzeczy.
Dziecko idące pierwszy raz do szkoły, niezależnie od swoich możliwości pragnie być dobrym uczniem, interesuje się nowymi zadaniami, nową sytuacją. Chce, by rodzice i dalsza rodzina byli z niego zadowoleni, by go chwalono, nagradzano, wyróżniano. Można zatem uznać, że w pewnym stopniu ma ono już ukształtowaną motywację szkolnego uczenia się. Chce się uczyć, a w jego wyobraźni szkoła przedstawia się najczęściej jako miejsce nauki czytania, pisania i liczenia.
Ważne jest więc, by rodzice umieli wykorzystać ten moment u dziecka i odpowiednio podtrzymywali jego pozytywną motywację uczenia się. Powinni poszerzać jego zainteresowania nauką i dążyć do tego, by pójście do szkoły traktowało ono jako awans życiowy w stosunku do okresu przedszkolnego.
Istotnym zadaniem rodziców jest również zadbanie o to, by ich dziecko było przekonane o własnych możliwościach i czynionych postępach. Niska samoocena oraz brak wiary we własne siły może bowiem wywoływać lękowe nastawienia do szkoły. 6-, 7- latek nie jest jeszcze zdolny do samodzielnej oceny siebie i swoich możliwości, jego samoocena kształtuje się pod wpływem ocen otoczenia. Jeśli dziecko słyszy nieustannie negatywne uwagi na swój temat, jeśli dowiaduje się kilka razy dziennie, że jest niezdarą, że nie umie nic zrobić porządnie, że inne dzieci są od niego o mądrzejsze, grzeczniejsze itp. – nabiera przekonania, że jest od innych gorsze, i zaczyna się obawiać, że nie poradzi sobie z nauką szkolną. Dziecko co prawda nie zapamiętuje tych wszystkich negatywnych uwag, jednak z utrwalonych fragmentów tworzy sobie całość, co sprawia, że jego samoocena staje się niska.
Dlatego też powinnością rodziców jest kształtowanie u dziecka takiego stosunku do samego siebie, by wierzyło ono w swoje możliwości, by miało poczucie własnej wartości. Nabyta wiara we własną skuteczność pomoże mu radzić sobie w sytuacjach trudnych, pozwoli na podejmowanie nowych zadań i osiąganie sukcesów. Należy przy tym uważać,
by dziecko nie przeceniało swoich możliwości, tj. nie było przekonane, że jest mądrzejsze, sprawniejsze, zdolniejsze od innych i że nie musi pracować, bo i tak wszystko umie. Powinno być przygotowane na to, że czeka je – choćby było najzdolniejsze – praca i wysiłek, którym jest w stanie sprostać.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że rodzice mają ogromny wpływ na odbieranie przez ich dziecko perspektywy szkoły jako oczekiwanej, ciekawej i pasjonującej przyszłości. Wszystkie stosowane przez nich zabiegi rozłożone w czasie mogą być pomocne w ukształtowaniu u przyszłego ucznia pozytywnego stosunku do uczestniczenia w szkolnym życiu i mają szansę długo pozostać w jego wspomnieniu jako „pierwsza szkolna przygoda”.
Op rócz oddziaływań środowiska rodzinnego, na obraz szkoły i stosunek emocjonalny dzieci do przyszłej instytucji, w istotny sposób wpływa również przedszkole.
Obok dążenia do uzyskania przez wychowanków pełnej gotowości do podjęcia nauki szkolnej dodatkowym ważnym zadaniem przedszkola jest zatem rozbudzanie u nich zainteresowań przyszłością szkolną i dostarczenie jak najwięcej wiadomości o szkole. U dzieci bowiem budzi strach to, czego nie rozumieją i to, co zrozumiałe jest jako niebezpieczne. Należy zatem pomóc im, aby ich wiedza o różnych aspektach życia szkoły stanowiła dobry grunt do rozpoczęcia nowych obowiązków. Właściwe prowadzenie zajęć z najstarszymi przedszkolakami, wprowadzające ich w świat realiów szkolnych, powinno doprowadzić do lepszego zrozumienia przyszłych, nowych sytuacji szkolnych. Zrozumienie to winno wskazywać dzieciom traktowanie nauki w szkole jako zadania, a związane z nim trudności jako możliwe do pokonania. Osiągnięcie takiego stopnia rozumienia sytuacji szkolnych jest jednym z elementów gotowości szkolnej, a także bodźcem wyzwalającym motywację do nauki.
Ważnym zadaniem nauczycielki z najstarszej grupy przedszkolnej jest wprowadzenie swoich wychowanków w środowisko szkolne. Powinna zatem jak najczęściej organizować im wycieczki do budynku szkolnego, dzięki którym będą miały okazję do zapoznania się z rozkładem i przeznaczeniem różnych pomieszczeń, z urządzeniem klas i zagospodarowaniem terenu. Pozytywny stosunek uczuciowy do szkoły, rozbudzenie ambicji przedszkolaka, aby wejść w rolę ucznia – może być też wzmocnione poprzez nawiązanie serdecznego kontaktu z nauczycielami klas pierwszych oraz organizowanie różnych spotkań z uczniami i wspólnych uroczystości. Wszystko to powinno doprowadzić do osłabienia występujących u przedszkolaków obaw, eliminować lęki przed nową, nieznaną sytuacją, jaką stwarza wielu dzieciom start szkolny. Trzeba przy tym pamiętać, że pierwsze zetknięcia się przedszkolaka z budynkiem szkolnym, klasą lekcyjną, nauczycielem – może w sposób decydujący wpłynąć na jego nastawienie do szkoły.
W pracy z najstarszymi przedszkolakami – szkoła i życie szkolne winno mieć także swoje odbicie w rozmowach, opowiadaniach, czytaniu fragmentów literatury dziecięcej, zabawach tematycznych oraz w twórczości plastycznej.
Elżbieta Ciesiołkiewicz
|
