Szkolna dojrzałość edukacyjna

Szkolna dojrzałość edukacyjna

Od tak dawna, jak dawno istnieje człowiek wychowujący swe potomstwo, istniał problem dojrzałości dziecka do zadań, jakie dorośli przed nim stawiali. W czasach, gdy zaczęły pojawiać się zbiorowe formy wychowania i nauczania, gdy wreszcie zrodziła się instytucja zwana szkołą, musiał powstać problem, jakiego rodzaju wymagania i zadania postawi szkoła przed swymi adeptami oraz nasuwało się pytanie, czy każdy z uczniów jest w stanie sprostać owym wymaganiom.
Za dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej uważa się dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno-moralnego, emocjonalnego oraz fizycznego, jaki umożliwi mu przystosowanie do wymagań szkoły. Dziecko powinno wykazać się wrażliwością i podatnością na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie I.
Wrażliwość na naukę szkolną przejawia się przede wszystkim w zainteresowaniu dziecka szkołą i wiadomościami oraz umiejętnościami, jakie może sobie tam przyswoić.
Podatność na nauczanie i wychowanie polega na tym, że to, czego dziecko się uczy jest dla niego przystępne i zrozumiałe, a ono samo potrafi podporządkować się wymaganiom nauczyciela i regulaminu szkolnego oraz harmonijnie współżyć z kolegami.
Wymagania stawiane dziecku jako podmiotowi nauczania i wychowania zależne są od systemu oświaty przyjętego w danym kraju, szczególnie zaś od organizacji nauczania początkowego, zawsze jednak muszą być dostosowane do właściwości rozwojowych dziecka.
Nie ulega wątpliwości, że przy ocenianiu, czy i w jakiej mierze dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki w szkole, należy uwzględniać całokształt jego rozwoju fizycznego i psychicznego w dziedzinie umysłowej, uczuciowej i społecznej. Każda z tych płaszczyzn jest złożona i wielostronna, obejmuje wiele różnych cech oraz sposobów zachowań.
Dojrzałość umysłową charakteryzują przede wszystkim swoboda w posługiwaniu się mową oraz prawidłowe rozumienie mowy innych, rozumienie symboli jako podstawy do nauki czytania, odpowiedni zasób doświadczeń i wyobrażeń, będący podstawą dla procesów analizy i syntezy oraz myślenia.
Dojrzałość emocjonalno-społeczna przejawia się samodzielnością, zaradnością dziecka, chęcią i umiejętnością nawiązywania przez nie kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem oraz umiejętnością przystosowania się do wymogów nowego środowiska. Dziecko dojrzałe emocjonalnie do podjęcia nauki jest zdolne opanować swoje emocje, a więc powściągnąć gniew, złość, lęk i obawę, a w każdym razie nie uzewnętrznia gwałtownie i niepohamowanie swych stanów uczuciowych.
Dojrzałość fizyczna to dobry stan zdrowia dziecka, odporność na choroby i zmęczenie, sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych oraz ogólną sprawność ruchową i manualną, która związana jest z dobrą orientacją przestrzenną, a także koordynacją i pamięcią wzrokowo-ruchowo-słuchową. Cechą dojrzałości fizycznej jest również równowaga nerwowa, będąca warunkiem zdrowia psychicznego i osiągnięcia dojrzałości emocjonalnej. Dojrzałość fizyczna warunkuje dojrzałość psychomotoryczną dziecka, która ma wpływ na dobrą orientację w przestrzeni i koordynację ruchowo-wzrokową. Przejawem tej dojrzałości jest także zręczność, sprawność ruchów, opanowanie apraksji (ruchów narzędziowych) i umiejętność hamowania pewnych impulsów ruchowych.
Dziecko, którego rozwój motoryczny pozwala na współzawodniczenie z rówieśnikami na terenie szkoły, będzie zadowolone i lepiej będzie się czuło w klasie niż dziecko, którego rozwój motoryczny jest opóźniony. Wszelkie zaburzenia rozwoju motorycznego powodują bierność dzieci, ich osamotnienie, niską samoocenę i poczucie małej wartości, unikanie rówieśników, co może pogłębiać istniejące już dysfunkcje rozwojowe.
Dojrzałość szkolną można zatem ujmować jako moment równowagi między wymogami szkoły, a możliwościami dziecka.
W wielu krajach prowadzone są dyskusje i badania naukowe nad ustaleniem optymalnego wieku dla rozpoczęcia nauki. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: „W jakim wieku dziecko powinno podejmować obowiązek szkolny”; organizacja szkoły i jej wymagania programowe są w różnych krajach bardzo zróżnicowane. Obecnie w Polsce naukę rozpoczyna się w wieku 7 lat, lecz już w najbliższym czasie zgodnie z założeniami realizowanej reformy systemu oświaty, obowiązkiem szkolnym objęte będą sześciolatki. Nie ulega wątpliwości, że sprostają one roli ucznia, jeżeli szkoła będzie gotowa do przyjęcia ich w swe progi.

Jadwiga Waś